Bạch Đậu Khấu

Tên khác: Đậu Khấu, Viên Đậu Khấu

Tên khoa học: Amomum cardamomum L., họ Gừng (Zingiberaceae)

Mô tả: Cây thảo cao khoảng 2-3m. Thân rễ nằm ngang to bằng ngón tay, lá hình dải, mũi mác, nhọn 2 đầu, dài tới 55cm, rộng 6cm mặt trên nhẵn, dưới có vài lông rải rác bẹ lá nhẵn, có khía, lưỡi bẹ rất ngắn. Cụm hoa mọc ở gốc của thân mang lá, mọc bò, dài khoảng 40cm, mảnh, nhẵn, bao bởi nhiều vảy chuyển dần thành lá bắc ở phía trên, lá bắc mau rụng. Cuống chung của cụm hoa ngắn, mang 3-5 hoa, ở nách những lá bắc nhỏ hình trái soan. Hoa màu trắng tím, có cuống ngắn, đài hình ống nhẵn, có 3 răng ngắn. Tràng hình ống nhẵn, dài hơn đài 2 lần, thùy hình trái xoan tù, thùy giữa hơi dài rộng hơn, lõm hơn. Cánh môi hình thoi. Quả nang hình trứng, bao bởi đài tồn tại, có khi lớn đến 4cm.

Bộ phận dùng: Quả gần chín phơi khô của cây Bạch Đậu Khấu (Amomum cardamomum L.), họ Gừng (Zingiberaceae).

Thành phần hoá học: Tinh dầu trong đó thành phần chủ yếu là borneol và camphor.

Công dụng: Hoá thấp, hành khí, tiêu bĩ, khai vị, tiêu thực, ôn trung. Chữa đau bụng lạnh, đầy hơi, nôn oẹ, ăn không tiêu, ỉa chảy, trúng độc rượu.

Bài thuốc: Trường vị thực nhiệt, táo bón không dùng.

    – Trị đột ngột muốn nôn, ngột ngạt khó chịu ở tim: nhai vài hạt Bạch Đậu Khấu (Trửu Hậu Phương).

    – Trị trẻ nhỏ ọc sữa do vị hàn: Bạch Đậu Khấu, Súc Sa Nhân, Mật Ong, mỗi thứ 15 hạt, Sinh Cam thảo, Chích Cam Thảo mỗi thứ 8g, tán bột, xát vào miệng trẻ con (Thế Y Đắc Hiệu Phương).

    – Trị Vị hàn ăn vào mửa ra: Bạch Đậu Khấu 3 trái, tán bột, uống với một chén rượu nóng liên tiếp vài ngày (Trương Văn Trọng Bị Cấp Phương).

    – Trị Tỳ hư ăn vào mửa ra: Bạch Đậu Khấu, Súc Sa Nhân mỗi thứ 80g, Đinh Hương 40g, Trần Thương Mễ 1 chén, sao đen với Hoàng Thổ, xong bỏ đất, lấy thuốc, tán bột, trộn nước gừng làm viên. Mỗi lần uống 8~12g với nước gừng (Tế Sinh Phương).

    – Trị sản hậu nấc cụt: Bạch Đậu Khấu, Đinh Hương mỗi thứ 20g, tán bột, uống với nước sắc Đào nhân (Càn Khôn Sinh Ý).

    – Trị Vị hư hàn sinh ra nôn mửa, ăn vào mửa ra: Bạch Đậu Khấu, Nhân Sâm, Gừng sống, Quất Bì, Hoắc Hương (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

    – Trị hàn đàm đình trệ lại ở vị làm nôn mửa như bị phản vị: Bạch Đậu Khấu, Bán Hạ, Quất Hồng, Gừng sống, Bạch Truật, Phục Linh (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

    – Trị Tỳ hư quá đến nỗi mắt trắng, mộng thịt che mắt: Bạch đậu khấu, Quất bì, Bạch truật, Bạch tật lê, Quyết minh tử, Cam cúc hoa, Mật mông hoa, Mộc tặc thảo, Cốc tinh thảo (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

    – Lý khí ở phần thượng tiêu để khỏi trệ khí: Bạch đậu khấu, Hoắc hương, Quất bì, Mộc hương, thêm Ô dước, Hương phụ, Tử tô, trị các chứng nghịch khí của phụ nữ (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

    – Trị Vị hư hàn ăn vào mửa ra thường sảy ra lúc mùa thu: Bạch đậu khấu làm quân, Sâm, Truật, Khương, Quất làm tá (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

    – Giải độc rượu, muốn nôn vì uống quá nhiều rượu: Bạch đậu khấu, Biển đậu, Ngũ vị tử, Quất hồng, Mộc qua (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

    – Trị ngực bụng đau do khí trệ: Bạch đậu khấu 6g, Hậu phác 8g, Quảng mộc hương 4g, Cam thảo 4g, sắc uống (Ngũ Cách Khoan Trung Ẩm – Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).

    – Trị ngực đầy tức do thấp trọc uất ở thượng tiêu, khí cơ trở trệ: Bạch khấu nhân 6g, Hạnh nhân 12g, Ý dĩ nhân 20g, Hậu phát 8g, Hoạt thạch 16g, Trúc diệp 12g, Bán hạ 12g, Thông thảo 8g, sắc uống (Tam Nhân Thang – Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).