Bách Bộ

Tên khoa học: Stemona tuberosa Lour., họ Bách Bộ (Stemonaceae)

Bộ phận dùng: Rễ củ đã chế biến khô của cây Bách Bộ (Stemona tuberosa Lour.), họ Bách bộ (Stemonaceae).

Mô tả: Cây dây leo có thân mảnh, nhẵn, dài đến 6-8m, ở gốc có nhiều rễ củ mọc thành chùm, 10-20 hoặc 30 củ (Củ ba mươi), có khi tới gần một trăm củ, dài 15-20cm, rộng 1,5-2cm. Lá mọc đối hay so le, giống lá Củ nâu, nhưng đặc biệt có hệ gân ngang dày song song với các gân chính hình cung, dài 10-15cm, rộng 4mm, mặt ngoài màu vàng lục, mặt trong màu đỏ tươi, có mùi thối; 4 nhị dài 4-5cm. Quả nang chứa nhiều hạt.

Thành phần hoá học: Trong rễ củ Bách Bộ (Stemona tuberosa) có nhiều alcaloid khác nhau. Ngoài ra trong rễ củ còn có glucid (2,3%), lipid (0,84%), protid (9,25%) và acid hữu cơ (acid citric, malic, oxalic…). Trong rễ của loài Stemona tuberosa Lour. đã xác định có các alcaloid: Tuberostemonin (C22H23O4N), Neotuberostemonin oxotuberostemonin (C22H31O5N), stenin (C17H22O2N), stemotinin (C18H25O5N), isostemotinin (C18H25O5N), tuberostemoninol (C22H34O6N), Bisdehydroneotuberostemonin.

Công dụng: Nhuận phế, giảm ho, bài trùng. Chữa ho, ghẻ lở, tẩy giun, diệt sâu bọ.

Bài thuốc:

   –  Hen khí quản: Bách Bộ, Tử Uyển, Nhân Hạt Mơ, mỗi vị 10g, Bối Mẫu 6g, sắc uống.

   –  Ho gà: Bách Bộ, Hạ Khô Thảo, mỗi vị 10g sắc uống.

   –  Tẩy giun kim: Bách Bộ nấu nước thụt.

   –  Trị ho lao: Bách Bộ, Bắc Sa Sâm, Thiên Môn đều 10g, Tang Bạch Bì, Cam Thảo đều 8g. Đổ 600ml nước, sắc còn 200ml. – – Trị các chứng ho: Bách Bộ 20g, Mạch Môn 20g, Thiên Môn 20g, Lá Táo Gai 20g, Lá Cóc Mẳn 20g. Cho 600ml nước, sắc còn 200ml. Người lớn mỗi lần uống 100-150ml, trẻ em 5-10 tuổi uống 50-80ml. Ngày uống 2 lần lúc chập tối và nửa đêm.

   –  Trị trẻ em ho do lạnh: Bách Bộ sao 30g, Ma Hoàng (bỏ đốt) 30g, Hạnh Nhân (bỏ vỏ và đầu nhọn – sao) 30g. Tất cả nghiền nhỏ hòa nước cơm làm viên bằng hạt Ngô. Mỗi lần uống 2-3 viên với nước ấm, ngày 2 lần

   –  Trị ho lâu năm: Bách Bộ 1.000g giã lấy nước sắc cô như Mạch Nha. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 1 thìa cà phê.

   –  Rượu Bách Bộ: trị các loại ho mới hoặc đã lâu: Bách Bộ cắt miếng, sao, cho vào túi ngâm rượu 20-30 ngày.Mỗi lần uống 1 ly nhỏ trước hoặc sau bữa ăn.

Kiêng kỵ: Người tì vị hư yếu không dùng. Dùng nhiều sẽ gây ngộ độc. Giải độc bằng nước ép Gừng tươi hoặc thêm một ít giấm ăn.